... εικονικά ...

Η Γυάρος / εικονικά

Η Γυάρος υπήρξε τόπος εξορίας και φυλακής. Από το 2001 οι πέντε όρμοι, της ανατολικής πλευράς της, έχουν χαρακτηριστεί ως ιστορικός τόπος και τα  κτίρια ως διατηρητέα. Η Γυάρος αποτέλεσε και σημείο βολής του Πολεμικού Ναυτικού. Είναι η πρώτη Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή των Κυκλάδων και ανήκει στο ευρωπαϊκό Δίκτυο Natura 2000.  Στις θαλάσσιες σπηλιές της Γυάρου φιλοξενείται το 10% του πληθυσμού της Μεσογειακής φώκιας, σε διεθνές επίπεδο. Ο συνδυασμός της ιστορικής και πολιτισμικής κληρονομιάς της Γυάρου και της σημαντικής βιοποικιλότητας και περιβαλλοντικής της αξίας της προσδίδουν μία διττή ταυτότητα:  ενός σημαντικού τόπου ιστορικής συλλογικής μνήμης και επιπρόσθετα μιας περιοχής που το φυσικό περιβάλλον με τα σημαντικά είδη και οικοτόπους χρήζει προστασίας και διαχείρισης. 

Η εικονική ξενάγηση της Γυάρου στηρίχτηκε στη δημιουργία διαδρομών με στάσεις στα σημαντικότερα σημεία ενδιαφέροντος του νησιού με ιστορικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό χαρακτήρα. Στον χάρτη απεικονίζονται με αρίθμηση οι στάσεις και επιλέγοντας οποιαδήποτε από αυτές ο επισκέπτης μπορεί να «ταξιδέψει» στο συγκεκριμένο σημείο ή να ακολουθήσει το σύνολο μιας διαδρομής. Φωτογραφικό υλικό, βίντεο και ηχητικά αρχεία (ηχοτοπία) έχουν αποτελέσει το υλικό εικονικής αποτύπωσης. Ο συνδυασμός οπτικού υλικού και ηχοτοπίων (ΗΧ) προσδιορίζει με πιστότητα και ολιστική προσέγγιση την απεικόνιση κάθε σημείου. Το φωτογραφικό υλικό ακολουθεί τη διαδρομή στη ροή της ώστε να μεταφέρεται ρεαλιστικά το τοπίο. Σε κάθε σημείο υπάρχει και σύντομη ηχητική ξενάγηση (ΗΞ).

συνεχίζοντας τις διαδρομές

16. Ρεματιά 5ου όρμου

Τα δέντρα των ευκαλύπτων δεξιά και αριστερά της ρεματιάς οριοθετούν τη ροή του νερού σε αυτή. Το παλιό πέτρινο πηγάδι και το κτίριο του ηλεκτροπαραγωγικού σταθμού παραμένουν δείκτες μιας ζωής που σηματοδότησε την ταυτότητα του νησιού. 

Ρεματιά 5ου όρμου (ΗΞ)

Ρεματιά 5ου όρμου Χειμώνας (ΗΧ)

17. Νοσοκομείο

Στη διαδρομή προς τον 4ο όρμο ερείπια μικρών πέτρινων σπιτιών και βοηθητικών χώρων κυριαρχούν στο τοπίο. Τα δύο μεγάλα κτίρια, αυτό της παραγωγής ενέργειας και το νοσοκομείο υποδηλώνουν τον μεγάλο αριθμό κρατουμένων που έζησαν στη Γυάρο και έπρεπε να καλυφθούν οι ανάγκες τους. Ο υγρότοπος με τα χαρακτηριστικά φυτά του, οι πέτρινες υπαίθριες κατασκευές όπως οι γούρνες, τα συρματοπλέγματα που κείτονται στο έδαφος, μεγάλα σκουριασμένα βαρέλια διάτρητα από σφαίρες από την περίοδο που η Γυάρος αποτέλεσε πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού αποτελούν σημεία αναφοράς και μνήμης. Το κτίριο του Νοσοκομείου, γεμάτο πια με ακαθαρσίες από τα άγρια κατσίκια είναι το μόνο κτίριο στη Γυάρο χωρίς κάγκελα στα παράθυρα. Παράθυρα που επέτρεπαν στο φως να συντροφεύει όσους ανάρρωναν μέσα σε αυτό. 

18. Ρεματιά και πηγάδι

Οι αείλανθοι που στα αγγλικά λέγονται και δέντρα του παραδείσου οριοθετούν τα κτίρια από τη ρεματιά. Το μεγάλο πηγάδι, που χρησίμευε στην διαχείριση του νερού της Γυάρου, με τα επιβλητικά κυπαρίσσια γύρω του και τα δέντρα ευκαλύπτων δεξιά και αριστερά της ρεματιάς ακολουθούν την πορεία του νερού. Είναι η μόνη περιοχή της Γυάρου που έστω και λίγο νερό παραμένει κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Στο τέλος της ρεματιάς, μέσα στις πλαγιές της Γυάρου το χειμώνα ένας μικρός καταρράκτης δημιουργείται και διαμορφώνει ένα ιδιαίτερο ηχοτοπίο σε συνδυασμό και με την ορνιθοπανίδα που φιλοξενείται στην περιοχή. 

Ρεματιά και πηγάδι (ΗΞ)

Ρεματιά και πηγάδι _1 Χειμώνας (ΗΧ)

Ρεματιά και πηγάδι _2 Χειμώνας (ΗΧ)

Ρεματιά και πηγάδι  Άνοιξη (ΗΧ)

19. Μονοπάτι, σημείο θέας ΒΑ, ΝΑ

Ακολουθώντας το μονοπάτι προς τον 3ο όρμο οι ξεθωριασμένες πινακίδες που αναγράφουν «ύποπτος χώρος» δίπλα στην ξερολιθιά και τα σκουριασμένα συρματοπλέγματα δημιουργούν εγρήγορση και ανησυχία στον επισκέπτη. Τα μονοπάτια που διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο του τρέχοντος προγράμματος έχουν ελεγχθεί από την ειδική μονάδα του στρατού και καθαριστεί από τυχόν εναπομείναντα βλήματα από την περίοδο που η Γυάρος αποτέλεσε πεδίο βολής. Οι ευφόρβιες ή φλόμοι, οι γνωστές γαλατσίδες, που είναι χαρακτηριστικά φυτά παράκτιας βλάστησης, με την εποχική έναλλαγή των χρωμάτων τους από πρασινοκίτρινα, σε κόκκινα ή και εντελώς γυμνά από βλάστηση δέντρα αλλάζουν το τοπίο από εποχή σε εποχή. 

Μονοπάτι, σημείο θέας ΒΑ, ΝΑ (ΗΞ)

Μονοπάτι, σημείο θέας ΒΑ, ΝΑ Άνοιξη (ΗΧ)

20. Καταυλισμός και μνημείο 3ου όρμου

Φτάνοντας στον 3ο όρμο αντικρίζουμε τα υλικά απομεινάρια μιας έγκλειστης ζωής. Η περιορισμένη διαβίωση με στόχο την αλλαγή των πολιτικών πεποιθήσεων των κρατουμένων αποτελούσε μέρος της πειθαρχίας και των κανόνων του κάθε όρμου. Το μικρό μνημείο, στην παράκτια ζώνη, λειτουργούσε ως θρησκευτική διαφυγή. Σε κάθε όρμο κατέληγε μία ρεματιά. Γύρω από αυτή και αμφιθεατρικά είχαν κατασκευαστεί οι καταυλισμοί. Ένα πηγάδι, μία αγριελιά και ένας ευκάλυπτος οριοθετούν το σύνορο του μονοπατιού με τον καταυλισμό. 

Καταυλισμός και μνημείο 3ου όρμου (ΗΞ)

Καταυλισμός και μνημείο 3ου όρμου Άνοιξη (ΗΧ)

Καταυλισμός και μνημείο 3ου όρμου Χειμώνας (ΗΧ)

21. Μονοπάτι 2ου όρμου, σημείο θέας ΒΑ

Στο μονοπάτι η φρυγανώδης βλάστηση συντροφεύει τον επισκέπτη. Ιδιαίτερο το μωβ χρώμα και η μυρωδιά από το θυμάρι το καλοκαίρι. Ορχιδέες και άλλα είδη βλάστησης αποτελούν σημεία αναφοράς της βιοποικιλότητας. Το μαύρο, ακίνδυνο, φίδι της Γυάρου βρίσκει καταφύγιο στο βραχώδες τοπίο του νησιού. Ο καταυλισμός του 2ου όρμου ξεπροβάλλει αμφιθεατρικά. 

Μονοπάτι 2ου Όρμου, σημείο θέας ΒΑ  (Η)

Μονοπάτι 2ου Όρμου, σημείο θέας ΒΑ  Χειμώνας (ΗΧ)

Μονοπάτι 2ου Όρμου, σημείο θέας ΒΑ  Άνοιξη (ΗΧ)

22. Μονοπάτι, καταυλισμός 2ου όρμου

Στη ρεματιά του όρμου και στο σύνορο με τον καταυλισμό μία μεγάλη τοξωτή πέτρινη γέφυρα για τη διαχείριση του νερού αναδεικνύει το ανάγλυφο της περιοχής. Ο χώρος της κάθε σκηνής περιορισμένος και ο αριθμός των κρατουμένων που τη μοιράζονταν μεγάλος σύμφωνα με μαρτυρίες. Μία εντυπωσιακά κατασκευασμένη πέτρινη σκάλα, έργο καταναγκαστικής εργασίας των κρατουμένων, διευκόλυνε την μετακίνηση μέσα στον καταυλισμό. Τα φυλάκια επόπτευσης στις πλαγιές, τα ερείπια βοηθητικών κτιρίων και τα λιγοστά πεύκα που βρίσκονται στη Γυάρο αποτελούν μάρτυρες μιας περιχαρακωμένης διαβίωσης. 

Μονοπάτι, καταυλισμός 2ου όρμου (ΗΞ)

Μονοπάτι, καταυλισμός 2ου όρμου_1 Χειμώνας (ΗΧ)

Μονοπάτι, καταυλισμός 2ου όρμου_2 Χειμώνας (ΗΧ)

Μονοπάτι, καταυλισμός 2ου όρμου Άνοιξη (ΗΧ)

23. Μονοπάτι, καταυλισμός 1ου όρμου, σπίτι Διοικητή

Το σπίτι του Διοικητή βρίσκεται στο υψηλότερο σημείο του όρμου ώστε να είναι εύκολη η επόπτευση όλης της περιοχής. Η έκταση του καταυλισμού αυτού είναι η μεγαλύτερη συγκριτικά με τους καταυλισμούς των άλλων όρμων και φιλοξένησε μέχρι και 5.500 άτομα και αποτέλεσε την «πρωτεύουσα». Υποδομές διαβίωσης, πέτρινα πηγάδια, υπαίθριος χώρος συγκέντρωσης των κρατουμένων, σκουριασμένα συρματοπλέγματα και βαρέλια που αποτελέσουν στόχο κατά την περίοδο που η Γυάρος ήταν πεδίο βολής συνθέτουν το τοπίο. Σε όλες τις γύρω πλαγιές διακρίνονται τα φυλάκια φύλαξης και επόπτευσης.

Μονοπάτι, καταυλισμός 1ου όρμου, σπίτι Διοικητή (ΗΞ)

Μονοπάτι, καταυλισμός 1ου όρμου, σπίτι Διοικητή Χειμώνας (ΗΧ)

Μονοπάτι, καταυλισμός 1ου όρμου, σπίτι Διοικητή Άνοιξη (ΗΧ)

24. Παλαιός οικισμός 1ου όρμου

Σε θέση εκτός του καταυλισμού των εξορίστων βρίσκονται ερείπια κτισμάτων του παλαιού οικισμού από την εποχή που η Γυάρος είχε κατοίκους με αγροτικές και κτηνοτροφικές δραστηριότητες. Τα ερείπια ανήκαν σε ένα μικρό χωριό ψαράδων που ζούσαν κυρίως από την αλιεία πορφύρας (Purpura haemastoma) για την εξαγωγή φυσικής χρωστικής ουσίας με ανεξίτηλο βαθυκόκκινο χρώμα.

Πολλές πέτρινες κατασκευές όπως σκάλες, ξερολιθιές, τοιχία αντιστήριξης επιβεβαιώνουν ότι η τέχνη της πέτρας διαχρονικά είναι μοναδική, αντέχει στο χρόνο και αποτελεί θύλακες βιοποικιλότητας. Το υπερυψωμένο αλσύλλιο με τα κυπαρίσσια φιλοξενεί πολλά είδη ορνιθοπανίδας και βρίσκεται στα όρια της ρεματιάς του όρμου. 

Παλαιός οικισμός 1ου όρμου (ΗΞ)

Παλαιός οικισμός 1ου όρμου Χειμώνας (ΗΧ)

Παλαιός οικισμός 1ου όρμου Άνοιξη (ΗΧ)

25. Παραλία 1ου όρμου και φυλάκιο

Η παραλία του 1ου όρμου στο παρελθόν ήταν το σημείο που προσέγγιζαν και έδεναν τα πλοία και σε αυτή κατέβηκαν οι πρώτοι κρατούμενοι. Όπως σε όλες τις παραλίες στο νησί τα βότσαλα και οι πέτρες κυριαρχούν. Στην άκρη της παραλίας ένα από τα μεγαλύτερα φυλάκια του νησιού παραμένει άτρωτο στο χρόνο να υπενθυμίζει ότι ο τόπος της Γυάρου ήταν άγριος, σκληρός και αφιλόξενος επιβεβαιώνοντας τον χαρακτηρισμό της περιοχής ως «Γολγοθάς». Περιμετρικά της παραλίας το άγονο τοπίο, οι πλαγιές και τα φυλάκια επαναφέρουν μνήμες περιορισμού. 

Παραλία 1ου όρμου και φυλάκιο (ΗΞ)

Παραλία 1ου όρμου και φυλάκιο Χειμώνας (ΗΧ)

Παραλία 1ου όρμου και φυλάκιο Άνοιξη (ΗΧ)

26. Νεκροταφείο εξορίστων

Σκαρφαλώνοντας στα βράχια η εποπτική θέα του 1ου όρμου και του καταυλισμού επαναφέρουν μέσα από τη λήθη την κοινωνική μνήμη. Σαν αναπαράσταση του παρελθόντος τα υλικά απομεινάρια αποτελούν τεκμήρια μιας έγκλειστης ζωής. Το λιτό νεκροταφείο όσων δεν άντεξαν τον πόνο, τον περιορισμό και τις κακουχίες ατενίζει τον ελεύθερο ορίζοντα απελευθερώνοντας βλέμμα και ψυχή. 

Νεκροταφείο εξορίστων (ΗΞ)

Νεκροταφείο εξορίστων Χειμώνας (ΗΧ)

Νεκροταφείο εξορίστων Άνοιξη (ΗΧ)

27. Κορυφογραμμή, σημείο πανοραμικής θέας

Η θέα από την κορυφογραμμή κόβει την ανάσα. Τα νησιά της Άνδρου, της Τήνου, της Σύρου και της Μυκόνου διακρίνονται στον ορίζοντα. Η άγονη Γυάρος με το κυκλαδίτικο ανάγλυφο, τις ξερολιθιές που περίτεχνα ακολουθούν τις πλαγιές και τα μονοπάτια και οι πέντε όρμοι με τα ερείπια των κτισμάτων αναδεικνύουν τον τόπο της Γυάρου ως σημείο αναφοράς φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, έναν τόπο ιστορικής μνήμης και προστασίας της φύσης. 

Κορυφογραμμή, σημείο πανοραμικής θέας (ΗΞ)

Κορυφογραμμή, σημείο πανοραμικής θέας Χειμώνας (ΗΧ)

28. Κορυφογραμμή, σημείο θέας 360

Σε ένα από τα υψηλότερα υψόμετρα της κορυφογραμμής της Γυάρου ο ορίζοντας απλώνεται αέναα. Από το Γλαρονήσι και το Φούη μέχρι όλα τα νησιά που διακρίνονται μακρύτερα στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα η Γυάρος μοναχική διατηρεί αποθέματα μνήμης και βιοποικιλότητας. 

29. Εκκλησάκι, σημείο πανοραμικής θέας

Σκαρφαλωμένο στην κορυφογραμμή της Γυάρου το μικρό πέτρινο εκκλησάκι του Αη Λιά δεσπόζει στο τοπίο. Σε εποπτική θέση και με θέα και στα τέσσερα σημεία του ορίζοντα δηλώνει πως η πίστη αποτελεί διαχρονικά σημείο αναφοράς της ανθρώπινης ψυχής. 

Εκκλησάκι, σημείο πανοραμικής θέας (ΗΞ)

Εκκλησάκι, σημείο πανοραμικής θέας Χειμώνας (ΗΧ)

30. Κορυφογραμμή, σημείο θέας

Το μονοπάτι της κορυφογραμμής με το πετρώδες ανάγλυφο να επιβάλλεται και την ξερολιθιά να καθοδηγεί τη διαδρομή μεταφέρει τον επισκέπτη στα δύσβατα σημεία του νησιού. Βλήματα και οβίδες ξεχασμένες από το παρελθόν υπενθυμίζουν ότι το νησί έχει αποτελέσει πεδίο βολής του Πολεμικού Ναυτικού. 

Κορυφογραμμή σημείο θέας  (ΗΞ)

Κορυφογραμμή σημείο θέας _1 Χειμώνας (ΗΧ)

Κορυφογραμμή σημείο θέας _2 Χειμώνας (ΗΧ)

31. Υποβρύχια διαδρομή

Η Γυάρος ανήκει στο δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000 και φιλοξενεί ένα μοναδικό θαλάσσιο οικοσύστημα. Διαφορετικά είδη φωλιάζουν και αναπαράγονται στα νερά της και στους θαλάσσιους οικοτόπους της. Υποβρύχιες διαδρομές έχουν σχεδιαστεί και μπορούν να οδηγήσουν τον επισκέπτη σε μέρη εντυπωσιακά. Η φώκια Monachus monachus ζει και αναπαράγεται στις σπηλιές και στις παραλίες της Γυάρου. 

Υποβρύχια Διαδρομή (ΗΞ)

Α. Εσωτερικά προαύλια φυλακών

Στα εσωτερικά προαύλια οι κρατούμενοι συναθροίζονταν όταν τους επιτρεπόταν. Οι χώροι ήταν μεγάλοι, με ελάχιστα στεγασμένα σημεία χωρίς προφύλαξη από τον έντονο ήλιο, παντού κάγκελα και πόρτες και με το κόκκινο χρώμα από τα τούβλα των φυλακών να δίνει ακόμα εντονότερα την αίσθηση του περιορισμού. Στους προαύλιους χώρους προσωπικά αντικείμενα και χρηστικά είδη της καθημερινότητας που κείτονται παρατημένα υπενθυμίζουν τις αντίξοες συνθήκες διαβίωσης. 

Εσωτερικά προαύλια φυλακών (ΗΞ)

Εσωτερικά προαύλια φυλακών Ανοιξη (ΗΧ)

Β. Φυλακές: Η απομόνωση

Η απομόνωση αποτελούσε τόπο απόλυτης πειθαρχίας και αυστηρής τιμωρίας. Τα μικροσκοπικά χωρίς παράθυρο και φως κελιά αναδεικνύουν τον σωματικό και ψυχικό περιορισμό. Μέσα στο σκοτάδι και τη μοναξιά κάθε σκέψη πολύτιμη, ειδικά όταν αυτή αποτυπώνεται με μηνύματα, γραφές και πορτρέτα χαραγμένα στους τοίχους των κελιών. Βλέποντας τα αόρατα οδηγούμαστε σε σκέψεις και προβληματισμούς. Με αυτές τις σκέψεις και τους προβληματισμούς μπορούμε ως επισκέπτες να δούμε και να βρούμε άυλα αποθέματα μνήμης. 

Φυλακές: Η απομόνωση (ΗΞ)

Φυλακές: Η απομόνωση Άνοιξη (ΗΧ)

C. Εσωτερικοί χώροι φυλακών

Τα ερείπια των φυλακών προκαλούν συναισθηματική φόρτιση. Από το γραφείο λογοκρισίας, τους κοινόχρηστους χώρους, τα σκουριασμένα κάγκελα και πόρτες, τις ιδιαίτερες υποδομές της καθημερινότητας, τα δομικά υλικά, τα παράταιρα πολύχρωμα βιτρώ της οροφής διαφαίνεται η περιορισμένη διαβίωση, η αξία χρήσης καθημερινών αντικειμένων,η αξία της κοινωνικής συνύπαρξης και της ελευθερίας σωματικής και πνευματικής. Οι φυλακές της Γυάρου αγγίζουν την ιστορία και την κοινωνική μνήμη. 

Εσωτερικοί χώροι φυλακών (ΗΞ)

Μέρος 1ο

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ «ΕΙΚΟΝΙΚΑ» – «ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗ»
Σχεδιασμός υλικού, κειμενογραφία, αφηγήματα, μεταφράσεις κειμένων: Χαρίκλεια Μινώτου
Ηχογραφήσεις και οπτικοακουστικό υλικό: Φάνης Μαραγκός
Επιμέλεια και επεξεργασία οπτικού υλικού, γραφικά: Παυλίνα Αλεξανδροπούλου
Συλλογή και επεξεργασία δεδομένων: Χαρίκλεια Μινώτου, Αριστοτέλης Φίλιππος Σκιαδαρέσης
Αφηγήσεις: Χαρίκλεια Μινώτου, Γιάννης Νικολουδάκης Μινώτος, Cjay Tshimanga
Φωτογραφίες και βίντεο: Χαρίκλεια Μινώτου, Φάνης Μαραγκός, Αριστοτέλης Φίλιππος Σκιαδαρέσης, Παυλίνα Αλεξανδροπούλου, Αποστόλης Ζαμπλάκος, Γιώργος Κατσαδωράκης, Χρήστος Παπαδάς, Γιώργος Ρηγούτσος
Ευχαριστίες στην ομάδα του WWF Ελλάς Αμαλία Αλμπερίνι, Βίκυ Δεναξά, Αννέζα Γεωργοπούλου, Αποστόλης Ζαμπλάκος, Ναταλία Καλεβρά, Σπύρος Κοτομάτας, Βεντούρης Μπουντούρης, Γιάννης Πρεβεδούρος για τη συμβολή τους στην υλοποίηση όλου του έργου.

 

Υλοποίηση

Μετάβαση στο περιεχόμενο